gezond idee 19 Toxicogenomics en de weg naar proefdiervrij onderzoek Toxicologie bestudeert de effecten van giftige stoffen uit de omgeving op het menselijk lichaam. Het woord toxicogenomics is een samentrekking van toxicologie en genomics en is gericht op de toepassing van nieuwe technologieën in de toxicologie. Die nieuwe technologieën zijn gebaseerd op onze kennis van het genoom (de genen) en maken het mogelijk vast te stellen hoe genen reageren op prikkels – en dus ook op bijvoorbeeld gevaarlijke stoffen. Toxicogenomics levert heel veel gegevens op die met behulp van computertechnieken ontsloten worden. Het Maastricht UMC+ is coördinator van het Netherlands Toxicogenomics Centre. In het NTC werken vijf academische ziekenhuizen, het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu RIVM, innovatieorganisatie TNO, de universiteit van Wageningen en twaalf bedrijven samen. Doel is met behulp van innovatieve technologieën betrouwbaardere, snellere en goedkopere testen te ontwikkelen voor het bepalen van de veiligheid van geneesmiddelen, industriële chemicaliën, cosmetica en voedingsingrediënten. De toepassing van toxicogenomics kan het gebruik van proefdieren aanzienlijk verminderen. Meer op azm.nl en maastrichtuniversity. nl, zoekterm 'toxicogenomics'. steld. Terwijl uit de dierproeven naar voren was gekomen dat het middel veilig was. Ook financieel is dat een ramp: de ontwikkeling van zo’n medicijn moet dan worden stopgezet en dat betekent voor de industrie al gauw een schadepost van zo’n 800 miljoen euro. Gemiddeld kost het ontwikkelen van een nieuw geneesmiddel namelijk minimaal een miljard.’ Wat zou er gebeuren als we vandaag zouden zeggen: we stoppen met het gebruik van proefdieren? ‘Dan klapt de geneesmiddelenindustrie onmiddellijk in elkaar. Kijk maar naar de cosmetica industrie, toch een van de kroonjuwelen van de Europese economie. De Europese Unie heeft het gebruik van dierproeven voor cosmetische producten verboden. Cosmeticaproducenten hebben nu geen methodes meer om aan te tonen dat hun producten veilig zijn. Het is dan ook gedaan met de ontwikkeling van nieuwe cosmeticaproducten in Europa. Dat kan een geweldige impact op de economie hebben: er werken heel veel mensen in de cosmetica-industrie.’ Toch hoor je vaak zeggen: er zijn genoeg alternatieven voor dierproeven. Klopt dat dan niet? ‘Het klopt tot op zekere hoogte. De wat simpelere processen kun je ook in een kweekschaaltje bestuderen. De moeilijkere risico's dus niet. Een voorbeeld. We denken dat het maken van een model voor de huid in een kweekschaaltje relatief gemakkelijk is. Maar als je het effect van een stof op de hersenen of op het hele zenuwstel moet gaan voorspellen en hoe zich dat dan in je lichaam uit – dat is zo complex, dat lukt je niet ééntweedrie met een paar cellen in een kweekschaaltje. En dat geldt natuurlijk al helemaal voor stoffen die gedragsverandering teweeg moeten brengen. Denk bijvoorbeeld aan antidepressiva. Het gebruik van proefdieren is dus tot op zekere hoogte onvermijdelijk. Aan de andere kant zie je ook veel conservatisme bij wetenschappers en wetgevers. Ze zijn nu eenmaal gewend met proefdieren te werken. Als het anders moet, is dat lastig.’ Probeert het Maastricht UMC+ wel alternatieven te vinden? ‘Ja zeker, we zijn er volop mee bezig. Het Maastricht UMC+ is bijvoorbeeld coördinator van het Netherlands Toxicogenomics Centre. Dat centrum wil betrouwbare en snelle testen ontwikkelen om de veiligheid van onder meer geneesmiddelen, industriële chemicaliën en voedingsingrediënten te bepalen met digitale modellen. Daardoor zou het gebruik van proefdieren aanzienlijk teruggedrongen kunnen worden. We spelen ook een grote rol in andere Europese projecten met dezelfde doelstelling.’ Wanneer zal de wetenschap volledig proefdiervrij kunnen werken, denkt u? ‘Daar kan ik met de beste wil van de wereld niks zinnigs over zeggen. Wat je uiteindelijk zou willen, is op basis van de kennis van de chemische structuur van een stof voorspellen wat de schadelijke werking in een mens ervan zal zijn. Als je door heel veel gegevens te verzamelen een betrouwbaar computermodel kunt bouwen, bijvoorbeeld van de huid of de lever, dan zou je idealiter een stofje in dat model kunnen invoeren. Waarna er dan een rood of een groen lampje gaat branden: schadelijk of niet schadelijk. Maar dat is toekomstmuziek.’ 'Dierproeven voorspellen ook niet goed genoeg'
Gezond Idee februari 2013
To see the actual publication please follow the link above